 |
 |
 |
 |
(Rechten op) data zijn over het algemeen van iemand (een overheidsorganisatie of een niet overheidsorganisatie (bijvoorbeeld een bedrijf)). Meestal nemen die de vorm van auteurs- en databankrechten, geregeld in de Auteurswet, respectievelijk de Databankenwet. Uiteraard moet je wel over de (rechten op de) data kunnen beschikken, anders geeft je iets in hergebruik dat niet van jou is en maak je inbreuk op de rechten van deze derden.
Kort en goed geven deze regelingen de maker van een auteursrechtelijk werk, respectievelijk de producent van een databank dus exclusieve rechten: zij kunnen met uitsluiting van anderen over het werk, c.q. de databank beschikken en deze exploiteren. Zij kunnen tegen iedere inbreuk, door wie dan ook, opkomen op grond van hun absolute rechten.
Als het gaat om mogelijke rechten van collega overheidsorganisaties, dan zijn daarvoor enkele bijzondere regels die afwijken van het bovenstaande. Kort gezegd houdt die regeling in dat als een overheidsorganisatie bij de publicatie van de informatie niet heeft aangegeven dat zij haar rechten wil voorbehouden, die informatie vrij is van rechten en dus gewoon als Open Data vrijgegeven kan worden.
Niettemin, als de gemeente data ter beschikking willen stellen voor hergebruik volgens de Open Data filosofie doe deze er dus goed aan bij de aanmaak c.q. verwerving van de data zeker te stellen dat er geen rechten van derden op rusten. Als laatste slot op de deur doet men er uiteraard goed aan op het moment van vrijgeven voor hergebruik nog een controle uit te voeren op dit aspect.
Deze handreiking bevat een andere toelichting en een stroomschema (met toelichting) aan de hand waarvan je kan nagaan wat je op het gebied van rechten van derden moet controleren en doen.
Rechten van derden
Data waarop rechten van derden rusten mogen niet vrijgegeven worden voor hergebruik, aldus de Wet Hergebruik van overheidsinformatie tenzij deze derde daarvoor toestemming heeft gegeven. Als de gemeente dit toch doet, maakt zij inbreuk op hun rechten en dat kan mogelijk tot aansprakelijkheid leiden. Reden waarom je dit goed moet controleren.
Deze handreiking bevat een andere toelichting en een stroomschema (met toelichting) aan de hand waarvan je kan nagaan wat je op het gebied van rechten van derden moet controleren en doen.
Achtereenvolgens komen aan de orde:
- Om welke rechten gaat het?
- Wat houden de rechten in?
- Hoe moet je te werk gaan?
- Wat te doen als er toch wat mis is gegaan?
1. Om welke rechten gaat het?
Het auteursrecht beschermt ‘werken’ van ‘makers’ en vereist enige mate van oorspronkelijkheid, dat wil zeggen dat het werk een eigen karakter moet hebben waaruit het persoonlijk karakter van de maker blijkt. Het ontstaat van rechtswege bij de creatie en eindigt 70 jaar na de dood van de maker (of, bij rechtspersonen, 70 jaar na eerste publicatie). Ook het databankenrecht ontstaat van rechtswege en richt zich op de inhoud van een verzameling gegevens waarin substantieel geïnvesteerd is. Op grond van dit recht is het niet toegestaan, zonder toestemming van de producent van de databank, de databank of een (in kwalitatief of kwantitatief opzicht) substantieel gedeelte daarvan op te vragen en/of te hergebruiken. Dit recht beoogt de gedane investeringen in de databank te beschermen voor een periode van 15 jaren, te rekenen vanaf het moment van productie dan wel de ter beschikkingstelling aan het publiek. Belangrijke wijzigingen van de inhoud van de databank (in kwalitatieve of kwantitatieve zin) doen een nieuwe beschermingstermijn aanvangen, zodra er sprake is van een nieuwe substantiële investering.
Dus kort en goed: het databankenrecht beschermt de collectie van data, die zich dus manifesteert als een databank, en het auteursrecht beschermt de individuele records van die databank, mits die records een ‘werk’ zijn in de zin van de auteurswet. Een voorbeeld: als je een databank schept waarin de teksten van alle boeken van een schrijver zijn ondergebracht, dan rust ere en databankenrecht op de collective en een auteursrecht op de individuele items in die collectie.
2. Wat houden de rechten in?
Kort en goed geven deze regelingen de maker van een auteursrechtelijk werk, respectievelijk de producent van een databank dus exclusieve rechten: zij kunnen met uitsluiting van anderen over het werk, c.q. de databank beschikken en deze exploiteren. Zij kunnen tegen iedere inbreuk, door wie dan ook, opkomen op grond van hun absolute rechten. Nu kennen we in Nederland echter enkele bijzondere regels waar het intellectuele eigendomsrechten op overheidsinformatie aangaat (het gaat hier uiteraard steeds om informatie van bestuurlijke aard en bij de overheid berustend).
- In de eerste plaats is daar de informatie waarop geen rechten (meer) rusten. Dit kan zijn omdat niet voldaan is aan de wettelijke vereisten: bijvoorbeeld een database waarin niet substantieel geïnvesteerd is of een werk waarvan de auteur meer dan 70 jaar geleden is overleden. Daarnaast is er informatie waarop de rechten op grond van de wet niet uitgeoefend mogen worden. Daarbij gaat het dan om zogenaamde basisinformatie van de democratische rechtsstaat, zoals (verzamelingen van) wetten, besluiten en verordeningen alsmede rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen uitgevaardigd door de openbare macht (artikel 11 Aw en 8 lid 1 Dw).
- Dan is er de categorie informatie waarvan de overheid (en geen derde partij) de rechten heeft. Daarvoor geldt de hoofdregel dat als de overheid deze informatie eenmaal openbaar heeft gemaakt, het verdere openbaar maken of verveelvoudigen geen schending van de rechten (van de overheid) oplevert. Dit is slechts anders indien de overheid zich de rechten uitdrukkelijk heeft voorbehouden (op grond van artikel 15b Aw en 8 lid 2 Dw), iets wat in de gemeentelijke praktijk nauwelijks voorkomt.
- Ten slotte is er de categorie informatie waar rechten van derden (niet zijnde een overheidsorgaan) op rusten. Daarvoor geldt dat de hergebruikregeling geen afbreuk doet aan deze rechten van derden (op grond van artikel 15b Aw en 2 lid 1 Dw). Hergebruik is alleen toegestaan als de rechthebbenden daar toestemming voor verleend hebben.
Omdat het uitgangspunt van deze Handreiking is dat de gemeente de bij haar berustende informatie juist als Open Data beschikbaar wil stellen – en zij dus geen aanspraak zal maken op eventuele eigen rechten op die informatie – speelt het vraagstuk ‘rechten’ alleen bij informatie die bij de gemeente berust en waarop derden rechten kunnen laten gelden. Daarmee valt een groot gedeelte van de data buiten het risicogebied Niettemin, er resteert dus een categorie overheidsinformatie, ook al berust de informatie bij de overheid, die deze overheid niet mag (laten) verveelvoudigen, waaronder begrepen het vrijgeven voor hergebruik, omdat dit rechten zijn die voorbehouden zijn aan de rechthebbenden. Deze informatie mag dus niet in hergebruik gegeven worden.
3. Hoe moet je te werk gaan?
De gemeente doet er dus goed aan bij data die zij ter beschikking wil stellen reeds bij de aanmaak c.q. verwerving van de data zeker te stellen dat zij ook – liefst enig – rechthebbende is (er kunnen natuurlijk omstandigheden zijn die ertoe leiden dat dit niet haalbaar of gewenst is, bijvoorbeeld in samenwerkingsverbanden met het bedrijfsleven en waarbij het voor dat bedrijfsleven essentieel is dat zij de rechten op de data behoudt) . Mochten er derden aan te pas komen, dan kan dit door (standaard) inkoopvoorwaarden te hanteren die bepalen dat alle mogelijke rechten die ontstaan in het kader van de inkoop eigendom worden van de gemeente. Op dit moment is de gemeente doende een dergelijke standaard clausule (optioneel) op te namen in de inkoopvoorwaarden. Hoe dan ook: de gemeente doet er uiteraard goed aan op het moment van vrijgeven voor hergebruik nog een controle uit te voeren op dit aspect.Hieronder een praktisch schema waarin de te maken controleslagen zijn opgenomen.
Illustratie: vaststelling beschikkingsmacht over de data
4. Wat te doen als er toch wat mis is gegaan?
In het geval het mis gaat en de gemeente data heeft vrijgegeven voor hergebruik waardoor inbreuk gemaakt wordt op intellectuele eigendomsrechten van derden, zal de materiële (toegewezen) schadevergoedingsplicht over het algemeen laag zijn. Zeker als de gemeente, na constatering van de inbreuk, direct maatregelen heeft genomen om de kwalijke gevolgen van de inbreuk zo veel mogelijk te beperken, zal een rechter over het algemeen geen grote sommen toewijzen.
Hoe dan ook, voorkomen is beter dan genezen, laat staan blussen. Dus als de gemeente data ter beschikking wil stellen voor hergebruik volgens de Open Data filosofie dan doet zij er goed aan bij de aanmaak c.q. verwerving van de data zeker te stellen dat zij ook – liefst enig – rechthebbende zijn. Mochten er derden aan te pas komen, dan kan dit door (standaard) inkoopvoorwaarden te hanteren die bepalen dat alle mogelijke rechten die ontstaan in het kader van de inkoop eigendom worden van de inkopende overheid.
Als volgend slot op de deur zou uiteraard op het moment van vrijgeven voor hergebruik nog een controle uitgevoerd kunnen worden op dit aspect. Dit zal de kans dat er toch iets tussendoor glipt waar derden rechten op kunnen laten gelden nog verder verkleinen.
Ook is het raadzaam een standaard protocol te maken voor het geval de gemeente een melding van inbreuk krijgt, waarbij dan direct gecontroleerd wordt of de melding juist lijkt, waarnaar vervolgens gehandeld kan worden, bijvoorbeeld door de data direct offline te halen en een algemene mededeling te doen uitgaan. Hierin zou het publiek erop gewezen kunnen worden dat verveelvoudiging van de data onrechtmatig is/zou kunnen zijn, via de eigen website en het Open Data portaal, met het verzoek dit zo veel mogelijk, via sociale netwerken, te verspreiden.