De Handreiking richt zich op de hoeders van de (belangen in de) openbare ruimte
Deze Handreiking is geschreven voor professionals werkzaam binnen de Nederlandse overheid die betrokken zijn bij het maken van beleid of de uitvoering daarvan rond data die ingewonnen worden (door de overheid zelve of door derden, zoals bedrijven en burgers) in de openbare ruimte.
Waarom een Handreiking?
In toenemende mate wordt door de overheid, maar vooral ook door marktpartijen op grootschalige wijze data ingewonnen met behulp van deze (onderling gekoppelde) sensoren in de openbare ruimte. Vaak wordt daarbij gebruik gemaakt van bestaande openbare infrastructuur, in de vorm van ‘harde’ infrastructuur (kabels, straatverlichting, openbare wegen en gebouwen), maar ook in de vorm van data-infrastructuur (bestaande beschikbare datasets zoals de BAG en de BGT maar ook de onderliggende afspraken, waaronder standaarden).
Het toenemend belang van een kader
Deze ontwikkeling schept niet alleen de mogelijkheid (overheids)taken veel beter en efficiënter uit te voeren, het vraagt ook om een nieuwe vaststelling van verantwoordelijkheden waar nieuwe publieke belangen ontstaan en bestaande publieke belangen wellicht niet meer nageleefd kunnen of moeten worden. Omdat dit inwinnen in de praktijk al grootschalig gebeurt, worden de vraagstukken daaromtrent en de noodzaak om spelregels te hebben eminent. De rol van de overheid daarin is evident, niet alleen omdat zij de beheerder is van de openbare ruimte maar ook omdat ze aan de lat staat voor de behartiging van genoemde ‘geraakte belangen’.
Sensoren nader geduid
Een sensor is voor ons een kunstmatig zintuig dat de omgeving waarneemt en de kenmerken daarvan meet en digitaal opslaat. Denk daarbij aan een thermometer die temperatuur meet of een infraroodsensor die kan detecteren of een parkeerplaats bezet is of niet. Vaak worden sensoren gebruikt in combinatie met beacons.[1] Een beacon is een kleine zender die binnen een straal van 100 meter een signaal kan uitzenden naar bijvoorbeeld een smartphone of tablet. Dit maakt het mogelijk een bericht sturen als: “welkom op het Dorpsplein! Als je nu naar ‘Vis van Chris’ loopt, krijgt u op vertoon van dit bericht 10% korting op een lekkerbekje”. De updatefrequentie van deze sensoren en beacons is doorgaans erg hoog. De hoeveelheid data die hiermee verzameld wordt is letterlijk onvoorstelbaar.
Openbare ruimte nader geduid
Met openbare ruimte bedoelen we plekken die voor iedereen toegankelijk zijn en gesticht, onderhouden en beheerd worden door de overheid. We sluiten daarbij aan bij de wettelijke definitie die te vinden in artikel 1 van de Wet openbare manifestaties die spreekt van een openbare plaats: ‘een plaats die krachtens bestemming of vast gebruik openstaat voor het publiek.
De Handreiking kiest het gemeentelijk perspectief
Omdat veruit het grootste deel van de Nederlandse openbare ruimte onder de verantwoordelijkheid van gemeenten valt, sluit de Handreiking zoveel mogelijk aan bij de gemeentelijke praktijk. De Handreiking helpt dus gemeenten bij het zo goed mogelijk behartigen van betrokken algemene belangen bij de omgang met sensoren die data inwinnen in de openbare ruimte. Deze hulp wordt geboden in de vorm van praktische hulpmiddelen bij het doen van beleidsinterventies.
De Handreiking is praktisch van aard
De Handreiking neemt als uitgangspunt het huidig regelgevingskader en de ruimte die dit kader laat aan overheidsorganisaties om hun publieke taken – het zo goed mogelijk behartigen van de belangen burgers en bedrijven in haar territoir – uit te voeren. Daarmee blijft de Handreiking zo veel als mogelijk weg bij de ethische vragen die op een dieper niveau op tafel liggen. Ofschoon de Handreiking hulpmiddelen biedt die veelal juridisch van aard zijn, is deze niettemin dusdanig geschreven dat ook de niet-jurist er (naar verwachting aardig) mee uit de voeten kan.
Wie hebben bijgedragen?
Vanuit haar missie ‘voor en door de overheid’ en haar hoedanigheid van standaardisatie-organisatie in het ruimtelijk domein, wil Geonovum bijdragen aan zowel de gedachtenvorming over als ook het daadwerkelijk opstellen van (breed gedragen) spelregels rond data ingewonnen in de openbare ruimte. Daarom heeft zij de deze Handreiking ‘Spelregels Data in de Openbare Ruimte’ opgesteld, daarbij bijgestaan door een speciaal daarvoor in het leven geroepen klankbordgroep, bestaande uit:
| Persoon | Werkzaam bij |
| Wim van der Maas | RIVM |
| Ran Haase | Gemeente Eindhoven |
| Rob Haans | Gemeente Nijmegen |
| Allin Peter Britstra | Gemeente Zwolle |
| Tamas Erkelens | Gemeente Amsterdam |
| Frank Kerkhoven | Gemeente Zaanstad en bestuurslid VIAG |
| Rien Bout | Ministerie van Infrastructuur & Milieu |
| Paul Suijkerbuijk | Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |
| Marc de Vries | Geonovum (secretaris 1) |
| Janneke Feenstra | Universiteit Utrecht (secretaris 2) |
De klankbordgroep is in het voorjaar van 2017 twee maal bijeen geweest om eerdere concepten te bespreken.
Aansluiting bij lopende initiatieven
Natuurlijk hebben we bij het opstellen van deze Handreiking aansluiting en verbinding gezocht met reeds bestaande relevante initiatieven. Daarbij springt uiteraard in het oog het IoT-Handvest – de gezamenlijke brief van de gemeentes Eindhoven en Amsterdam van 20 februari 2017 (waarin een viertal hoofdprincipes worden verwoord rondom de afspraken die nodig zijn om de digitale toekomst van deze steden te waarborgen) – alsmede aan programma’s als ‘Het Platform Making Sense for Society’ en ‘Anders Kijken’.
[1] Hierna zullen we sensoren en beacons steeds duiden als ‘sensoren’.