De Handreiking helpt bij het behartigen van publieke belangen
Deze Handreiking is geschreven voor professionals werkzaam binnen de Nederlandse overheid die betrokken zijn bij het maken van beleid of de uitvoering daarvan rond data die ingewonnen worden (door de overheid zelve of door derden, zoals bedrijven en burgers) in de openbare ruimte. Omdat veruit het grootste deel van de Nederlandse openbare ruimte onder de verantwoordelijkheid van gemeenten valt, sluit de Handreiking zoveel mogelijk aan bij de gemeentelijke praktijk. De Handreiking helpt dus gemeenten bij het zo goed mogelijk behartigen van betrokken publieke belangen bij de omgang met sensoren die data inwinnen in de openbare ruimte.
Wat zijn dan die geraakte publieke belangen?
De publieke belangen die ‘geraakt’ worden door het toenemend gebruik van sensoren bij het inwinnen van data in de publieke ruimte zijn velerlei. Hieronder zijn deze geclusterd op basis van ‘belangeneigenaars’.
- Het belang van de overheid zelve
- Er is een gezond eigenbelang van de overheid bij het efficiënt en effectief maken en uitvoeren van beleid en het houden van toezicht daarop. Met de ingewonnen data kunnen kernprocessen van de overheid beter worden uitgevoerd met minder middelen.
- In de relatie van de overheid tot de burger:
- Allereerst de bescherming van privacy. Sensoren zijn in staat om grootschalig persoonsgegevens te verzamelen en te verwerken. Dit zet het punt van privacybescherming prominent op de agenda. Omdat de sensoren in de openbare ruimte hun werk doen, leidt dat tot de vraag of daar een verantwoording ontstaat en zo ja voor wie, zeker ook als de sensoren niet van de overheid zijn maar wel gebruik maken van (semi)publieke infrastructuur. Denk aan lantaarnpalen, buitenmuren van openbare gebouwen, kabels en leidingen.
- Het recht op transparantie over wat er in de openbare ruimte gebeurt. Het gaat daarbij om vragen als: waar hangen sensoren, van wie ze zijn, waarom hangen ze daar, wat verzamelen ze, met welk doel, wie is verantwoordelijk, wat gebeurt er met de data?
- Daarnaast is er ook een belang van hergebruik: het delen door de overheid van de ingewonnen data, binnen de wettelijke grenzen, met burgers (en bedrijven) zodat deze meer welzijn en welvaart kunnen creëren.
- Verder is er een algemeen en alomvattend belang van rechtsbescherming – hiermee bedoelen we het praktisch gebruik maken en realiseren van rechten en vrijheden – door burgers en bedrijven, en ook in horizontale zin tussen burgers en bedrijven, omdat het grootschalig inwinnen van data en het al dan niet beschikken over informatie een fundamentele verandering teweegbrengt in de informatieposities van de rechtssubjecten.
- In de relatie van de overheid tot bedrijven:
- Aan de ene kant het belang innovatie te bevorderen en in die samenwerking de neiging hebbend exclusieve rechten toe te delen aan die bedrijven (anders doen ze niet mee).
- En aan de andere kant ook de verplichting hebbend een level-playing field te creëren: andere bedrijven moeten ook toegang hebben tot data en tot publieke infrastructuur die gebruikt wordt in de samenwerking.
- Tenslotte is er een alom aanwezige – dat wil zeggen in het belang van alle betrokken partijen – behoefte aan regie (governance): het beheersen en snappen van de vraagstukken en hun onderlinge verbanden en het nemen van verantwoordelijkheid daarvoor door het maken en uitvoeren van beleid.
Een palet aan beleidsinterventies
Bij het behartigen van deze belangen kan de overheid, in ons geval de gemeente, putten uit een veelheid aan beleidsinterventies. Denk daarbij aan het stellen van regels, voorlichting, fiscale maatregelen, onderzoek, toezicht en handhaving. Het instrumentarium is daarbij niet beperkt tot hetgeen het publiekrecht biedt: gemeentes kunnen, over het algemeen, ook privaatrechtelijke instrumenten inzetten om beleidsdoelen te verwezenlijken. In de tabel hieronder een overzicht gemaakt van denkbare beleidsinterventies. De ‘juridische daarvan’ – dus de instrumenten die in samenhang de spelregels bepalen – zijn in deze Handreiking nader uitgewerkt in de vorm van tools (hieronder weergegeven in een vet lettertje). Uiteraard kunnen deze tools in samenhang met elkaar gebruikt worden: zo is het denkbaar dat in aanvulling op een verordening een gemeente ook privaatrechtelijke overeenkomsten sluit om aanvullende afspraken te maken.
| Belangen | Belanghebbenden | Beleidsinterventies | Concrete instrumenten |
| Gezond eigen belang bestuursorgaan: het belang bij effectieve en efficiënte uitvoering van haar taken en het houden van toezicht daarop | Het bestuursorgaan en uiteindelijk ook de belastingbetaler | Vooral intern gerichte maatregelen gericht op het verstandig en doelmatig gebruik van data, conform wettelijke eisen. |
|
| Belang van transparantie: weten wie wat voor data inwint in de openbare ruimte, waarom, om welke data het gaat en wat ermee gedaan wordt. | Burgers | Recht op openbaarheid en hergebruik van data zo goed mogelijk vormgeven en uitvoeren | Uitleg over wat is wel en wat is niet openbaar en herbruikbaar, waaronder: |
| Bescherming privacy en rechtsbescherming in het algemeen | Vooral burgers | Versterking van relatie met burgers door middel van informatieverschaffing en toegankelijkheid van de organisatie
|
|
| Belang van het stimuleren van innovatie en het tegelijkertijd bewaken van een level playing field | Bedrijven | Informeren en ondersteunen van bedrijven en het scheppen van de juiste randvoorwaarden
Ook privaatrechtelijke middelen als inkoop en samenwerking-sovereenkomsten |
|
| Good data governance: management van en regie op de interventies in onderlinge samenhang, mede gebaseerd op de principiële en ethische keuzes van het bestuursorgaan. | Allen: goed beschouwd gaat het hier om de uitkomst en beleidsmatige uitwerking van de optelling van de deelbelangen van de burgers, de bedrijven en het bestuursorgaan zelve. | Vertaling in politiek-bestuurlijke strevingen en de vastlegging daarvan in beleidsdocumenten, processen en uitvoering. |
|